Bratphortach

Tarlaíonn bratphortach in aeráidí fionnuara, fliucha, aigéanacha ar thalamh réidh nó fána réidh áit a bhfuil draenáil lag agus móin tar éis carnadh go doimhneacht 0.5m ar a laghad. Thosaigh bratphortaigh ag foirmiú in Éirinn idir 7,000-10,000 bliain ó shin. Ar dtús bhí siad teoranta do limistéir iargúlta níos fliche ar nós lochanna éadoimhne agus loig, ach d’éirigh siad níos forleithne timpeall 4,000 bliain ó shin nuair a d’éirigh an aeráid níos fliche. Cruthaíonn leibhéil arda báistí, nuair a sháraíonn báisteach an caillteanas uisce trí ghalú agus trasghalú plandaí, sáithiú beagnach seasta agus soláthraíonn sé na coinníollacha le haghaidh fás caonach portaigh agus cíb, a bhíonn cuid de á dhianscaoileadh agus á charnadh go mall mar mhóin.

Is gnáthóg é bratphortach atá tipiciúil i réigiún bithgheografach an Atlantaigh i limistéir ardbháistí mar Éirinn agus iarthar na Ríochta Aontaithe, agus tá sé neamh-choitianta agus áitiúil in áiteanna eile in iarthuaisceart na Fraince agus in iarthuaisceart na Spáinne. Chlúdaigh gnáthóg bratphortaigh in Éirinn timpeall 773,640 heicteár tráth. Le blianta fada anuas, tá éagsúlacht mhór ag baint le polasaithe úsáide talún maidir le bratphortaigh. Áirítear leo seo plandáil ghníomhach na foraoiseachta buaircíneach tráchtála, gearradh tráchtála ar scála mór agus dó móna, méadú ar leibhéil stoic ar chnoic thar a gcumas, agus laghdú ar leibhéil féaraigh ina dhiaidh sin. Sa lá atá inniu ann, meastar go bhfuil stádas ár mbratphortach, mar a tuairiscíodh in Airteagal 17 don Choimisiún Eorpach, ‘go dona’ i dtéarmaí riochta. Tugann sé seo le fios go bhfuil bratphortaigh, in go leor cásanna, ag cailleadh speicis thábhachtacha, ag scaoileadh carbóin sa timpeallacht, agus ag soláthar caighdeán uisce atá fo-optamach. I bhfocail eile, tá go leor bratphortach nach bhfuil ag feidhmiú ó thaobh soláthar seirbhísí éiceachórais.

Faoin Treoir um Ghnáthóga, sainaithníodh 50 limistéar in Éirinn ina Limistéir faoi Chaomhnú Speisialta (SAC), chun bratphortach a chosaint. Áirítear leis na LCSanna seo limistéir bhratphortach ísealchríche agus sléibhe, go príomha ar chósta an Atlantaigh Thiar ach atá scaipthe go forleathan ar thalamh ard freisin. Tá go leor de na láithreacha LSC seo a aithníodh chun bratphortaigh a chosaint, tá siad fairsing agus áirítear leo coimpléisc de ghnáthóga eile cosúil le fraochmhánna tirime, fraochmhánna fliucha & limistéir creathanna, idirsheascainn, lochanna diostrófacha, lochanna olagatrófacha, screathain, féarthailte aigéadacha, aibhneacha agus sruthanna. I measc na speiceas faoi chosaint a fuarthas tá an chearc ghainimh, an fheadóg bhuí, an eala ghlórach, an ghé bhánéadanach Ghraonlannach, cromán na gcearc, meirliún, an pilibín, an glúineach dhearg, an fia rua, an giorria sléibhe Éireannach, an madra uisce, an diúilicín péarla fionnuisce, an bradán Atlantach agus an Fritileán réisc. Tá teorainneacha ag cuid de na LSCanna seo a cruthaíodh chun dobharcheantair abhann a chosaint agus is féidir leo limistéir de bhratphortach réitithe nó díghrádaithe a chuimsiú. Is é achar an limistéar measta de bhratphortach gníomhach laistigh de na 50 LSC ná 154,195 ha.

Tá sé mar aidhm ag Wild Atlantic Nature líonra bratphortach LSC na hÉireann a chaomhnú agus a athchóiriú go fabhrach. Nuair a bheidh athchóiriú déanta ar na tailte móna atá díghrádaithe agus iad ina mbratphortach gníomhach, beidh siad ina linnte carbóin, ag tógáil carbón ón atmaisféar isteach i bhfásra a bheidh ina mhóin ar ball. Cosnóidh athshlánú rathúil an bhratphortaigh dhíghrádaithe na stórais ollmhóra carbóin atá sna sraitheanna móna a thóg na mílte bliain le carnadh. Déanfaidh athchóiriú an próiseas reatha a aisiompú áit a bhfuil bratphortach díghrádaithe, atá in fhoinse carbóin, ag scaoileadh carbón stóráilte isteach san atmaisféar.